اصل حجاب شرعی تغییر ناپذیر ولی شکل و قالب آن تغییر پذیر است

اصل حجاب حکم اولیه است ولی چگونگی اجرای آن در زمان‌های مختلف و متناسب با شرایط اجتماعی، جغرافیایی، آداب و رسوم و سنت‌های مردم آن عصر قابل تغییر است بنابراین قالب و شکل حجاب متناسب با شرایط مختلف تغییر می‌کند.

 دکتر فهیمه فرهمندپور در تبیین چگنگی حجاب زنان در عصر رسول اکرم(ص) گفت:

شما باید دو مسئله را کاملا از هم تفکیک کنید، یکی مسئله اصل قانون حجاب و ملاک‌های این قانون است؛ یعنی ملاک‌هایی که شریعت برای حجاب کامل در نظر گرفته است و مسئله دیگر این که زنان عصر پیامبر اکرم (ص) چگونه لباس می‌پوشیدند یا چگونه به این ملاک‌ها عمل می‌کردند و این دو مسئله کاملا از یکدیگر مستقلند.

لباس مردم هر عصر علاوه بر این که متکی بر مبانی دینی و اعتقادی است، آمیخته‌ای از نشست‌ها، موقعیت‌های جغرافیایی و شرایط اجتماعی آنها هم هست بنابراین شما بجای این که به دنبال این مسئله باشید که لباس زنان عصر پیامبر (ص) چگونه بوده است، اساساً باید بپرسید حجاب شرعی چه ویژگی‌هایی دارد.

وی ادامه داد: ما سنت و سیلقه خودمان را داریم و آنها هم سنت و سلیقه خودشان را داشته‌اند، لازم نیست من مانند زنان عهد رسول اکرم (ص) لباس بپوشم همان طور که لازم نیست زن مسلمان ایرانی مانند زن مسلمان پاکستانی یا هندی یا اندونزیایی و ... لباس بپوشد تنها لازم است در قالب سلیقه و سنت‌های خود ملاک‌های شرعی را رعایت کنیم.

حجاب قرآنی؛ یک مفهوم فراجنسیتی

دکتر فرهمندپور در ادامه به ویژگی‌های حجاب در اسلام اشاره کرد و گفت: حجاب از منظر اسلام دارای دو ویژگی است. اول این که فارغ از مسئله جنسیت است، یعنی حکم حجاب در قرآن یک مفهوم فراجنسیتی است و زن و مردم هر دو را مخاطب قرار می‌دهد و دوم آن که فقط پوشش را در برنمی‌گیرد بلکه حجابی که قرآن مطرح می‌کند هم شامل پوشش، هم گویش و هم رفتار و منش است؛ یعنی باید توجه کنیم چه می‌پوشیم، چگونه سخن می‌گوییم، چگونه رفتاری از ما سر می‌زند.

عضو هیأت علمی گروه معارف دانشگاه تهران در این زمینه به آیات قرآن استشهاد کرد و گفت: قرآن کریم می‌فرماید: «قل للمومنین یغضوا من ابصارهم ...(30 / نور)» «و قل للمومنات یغضضن من ابصارهن .... (31/ نور) : به زنان و مردان مومن بگو چشمانشان را از حرام فروپوشند» پس معلوم می‌شود که اولا هم زنان و هم مردان مخاطب کلمه قرآنند و ثانیا کنترل نگاه هم جزء مفهوم حجاب محسوب می‌شود و قرآن در ادامه همین آیه می‌فرماید وقتی راه می‌روید به نحوی گام بزنید که هویدا کننده زینت شما باشد و یا شاید بتوان گفت راه رفتنتان نگاه‌ها را متوجه شما نکند و جاذبه نهفته شما را آشکار نسازد باید لباس، رفتار، گویش، و منش زن و مردم مسلمان در مقابل یکدیگر به گونه‌ای باشد که القا کننده ارتباط جنسیتی و یا جذب کننده نگاه جنسیتی نباشد؛ یعنی لباس، رفتار ،گویش و منش زن و مرد مسلمان نباید به گونه‌ای باشد که هنگامی که در ارتباطات مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و .... در مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند توجه آنها به جای اینکه جلب کارکرد علمی و اجتماعی یکدیگر شود، جلب جنسیت یکدیگر شود، تأکید بر رفتار یا گفتار به این دلیل است که گاه می‌شود لباس پوشیده و مناسب باشد ولی شیوه عمل یا سخن گفتن فرد این جاذبه جنسیتی را القا کند.

بنابراین حجاب برآیند مولفه‌های مختلفی است که در نهایت به آنجایی منجر می‌شود که زن و مرد یکیدگر را انسان‌هایی می‌بینیند که در حال کار و فعالیت در محیط‌های مختلف هستند نه موجوداتی با جنسیت مخالف که می‌توانند در جهت تحریک یا ارضاء تمایلات جنسی مورد ملاحظه قرار گیرند

البته روشن است که صرف نظر از مساله کیفیت حجاب که اشاره کردیم در بحث کمیت و حدود پوشش تفاوت‌هایی میان زن و مرد وجود دارد که در مباحث فقهی مورد توجه قرار گرفته است.

حجاب؛ میسرحضور زن در تعامل اجتماعی

دکتر فرهمندپور به دیدگاه برخی مبنی بر این که حجاب، عاملی برای مهجوریت زن از فعالیت‌های مختلف است اشاره کرد و تصریح نمود: این عقیده که حجاب زن را از فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و .... دور می‌کند، عقیده‌ای نادرست است؛ زیرا اگر قرار بود زن در خانه بماند و با نامحرم ارتباط و برخورد نداشته باشد دیگر به حجاب نیازی ندارد. در واقع حجاب لباسی است که حضور اجتماعی زن را تسهیل و امنیت او را تضمین می‌کند؛ یعنی زنی که می‌خواهد از خانه خارج شود و در جریان ارتباطات جمعی قرار گیرد باید لباس و پوشش مناسب داشته باشد حجاب ابزاری است که حضور زن را در یک تعامل اجتماعی سالم، میسر می‌کند البته با تأکید بر این که نفر مقابل او نیز باید به خوبی تربیت شده باشد لذا مردان باید آن رفتار و منش و ادب اجتماعی مناسب و شایسته را بیاموزند و به آن مقید باشند.

اصل حجاب؛ حکم اولیه

وی در پاسخ به اولیه یا ثانویه بودن حکم حجاب گفت: اصل حجاب حکم اولیه است ولی این که چگونه اجرا شود در زمان‌های مختلف متناسب با شرایط اجتماعی، جغرافیایی، آداب و رسوم و سنت‌های مردم آن عصر قابل تغییر است.

وی در تبیین این مسئله افزود: در حقیقت رمز جاودانگی اسلام همین است، زیرا اسلام مجموعه قوانینی را عرضه می‌کند که می‌تواند در شرایط زمانی و مکانی متفاوت قالب متفاوتی پیدا کند ولی نکته مهم این است که مراقب باشیم اصل حکم شرعی ضایع نشود و حفظ گردد... در حقیقت بخش قابل توجهی از آموزه‌های اسلام از جنس قانون است نه از نسخ برنامه؛ یعنی اسلام اصل قانون را مطرح می‌کند که این قانون در قالب شرایط زمانی و مکانی متنوع قابل اجراست نکته این است که ما باید قانون را مستقل، منفک و عریان از برنامه زمان پیغمبر ارائه کنیم، پیامبر (ص) قانونی را آورده و خود طی برنامه‌ای برای مردم زمان خود آن را اجرا نموده است و آنچه باید برای نسل‌های بعد بماند قانون است نه برنامه ویژه پیامبر برای مردم عصر خویش، قانون در جای خود باقی می‌ماند ولی برنامه پیامبر برای عملیاتی کردن آن قانون طبق شرایط زمان و مکان تغییر می‌کند به عنوان مثال اصل حجاب می‌ماند اما قالب و شکل آن متناسب با شرایط مختلف قابل تغییر است.